εργοτίαση

Ασθένεια που προσβάλλει μεγάλο αριθμό αυτοφυών και καλλιεργούμενων αγρωστωδών και ιδιαίτερα τη σίκαλη· προκαλείται από έναν μύκητα γνωστό με την επιστημονική ονομασία Claviceps purpurea της ομάδας των πυρηνομυκήτων (οικογένεια υποκρεϊδών). Χαρακτηρίζεται από τυπικά κυλινδρικο-ατρακτοειδή σώματα (κάπως κυρτά) με χρώμα σκούρο μενεξεδί, τα σκληρώτια. Όταν αυτά φυτρώσουν δίνουν ασκοσποριακά καρποσώματα με χρώμα ροζ-πορφυρό, σε σχήμα καρφιού (clavus) από το οποίο προέρχεται η επιστημονική ονομασία του μύκητα. Στην τομή ενός από αυτά τα καρποσώματα διακρίνονται με το μικροσκόπιο πολυάριθμες μικρές ασκοσποριακές κοιλότητες, τα περιθήκια, στη βάση των οποίων εμφανίζονται οι ασκοί. Στη συνέχεια, τα νηματώδη ασκοσπόρια που ελευθερώνονται από τους ασκούς, καθώς μεταφέρονται στα στάχυα των αγρωστωδών, μολύνουν τα άνθη τους και προκαλούν τη δημιουργία ενός μυκηλίου που εισέρχεται στον ύπερό τους, στην επιφάνεια του οποίου σχηματίζεται ένα πυκνό στρώμα κονιδιοφόρων. Δημιουργούνται έτσι μικρότατα κονίδια, βυθισμένα σε μια σακχαρώδη κιτρινωπή ουσία που αναβλύζει από τις υφές και λέγεται αερομέλιμέλι της σίκαλης: από αυτό έλκονται τα έντομα και με τον τρόπο αυτό διαδίδουν τη μόλυνση. Τα κονίδια φτάνοντας στους ύπερους των ανθών των αγρωστωδών, προσβάλλουν –βλαστάνοντας– τις ωοθήκες. Το μυκηλιακό πλέγμα που δημιουργούν αντικαθιστά την ωοθήκη και μεταβάλλεται σε σώμα συμπαγές, μακρουλό (το σκληρώτιο), το οποίο συχνά είναι 2-4 φορές μακρύτερο από τον σπόρο της σίκαλης. Το σκληρώτιο, πέφτοντας στο έδαφος κατά την ωρίμανση, διαχειμάζει και φυτρώνει την επόμενη άνοιξη, ξαναρχίζοντας έτσι τον κύκλο. Από το σκληρώτιο του φυτού Claviceps purpurea απομονώνονται πολυάριθμα αλκαλοειδή, στα οποία οφείλεται η τοξικότητα των αλεύρων της σίκαλης που έχουν μολυνθεί από τον μύκητα.